فرصتی جدید پیش‌روی معادن

چند وقتی است که برقراری مجدد رابطه ایران و عربستان به یکی از موضوعات اصلی خبرها تبدیل شده و کارشناسان حوزه‌های مختلف، تاثیر رابطه با عربستان را در بخش‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و... بررسی کرده‌‌‌‌‌‌اند.
البته باید گفت درست است که روابط سیاسی ایران و عربستان ۷سال قطع بود، اما روابط تجاری حدود ۲۰سال برقرار نبود و کارشناسان در زمینه معدن معتقدند حالا فرصت مناسبی برای توسعه روابط اقتصادی است که دو دهه در بن‌بست قرار داشت. به گفته آنها این توسعه روابط تاثیر زیادی بر صنایع معدنی ایران نیز خواهد گذاشت و می‌تواند به‌منزله تحولی در حوزه معدن برای ایران باشد.
کیوان جعفری‌طهرانی، تحلیلگر بین‌المللی معدن و صنایع معدنی، در مورد اینکه برقراری مجدد روابط سیاسی ایران و عربستان چه تاثیری بر صادرات معدنی ما به این کشور خواهد داشت، گفت: برقراری مجدد ارتباط ایران و عربستان در تمام زمینه‌‌‌‌‌‌ها به‌خصوص معدن و صنایع معدنی تاثیرگذار خواهد بود، زیرا عربستان‌سعودی پیش از ما موضوع جایگزینی معدن به‌جای نفت را هدف قرار داده‌است. شاید ما از فرمایشات مقام‌معظم رهبری در شهریور سال‌۹۶ به‌عنوان یک مرجع استفاده می‌کنیم که معدن جایگزین نفت شود، اما این سیاست در عربستان‌سعودی در اواخر دوره ملک‌فهد در اواخر دهه۹۰ میلادی و ملک عبدالله در اوایل قرن جدید، تدوین شد، سپس عربستان در جهت این سیاست‌ها شرکت معادن را در سال‌۲۰۱۰ تاسیس کرد و اکنون شاهدیم طی ۱۳سال گذشته این شرکت چقدر توسعه‌یافته و سرمایه‌گذاری عظیمی در پروژه‌های معدنی سرزمینی و فراسرزمینی انجام داده ‌است. بنابراین عربستان حدود ۱۵ سال ‌از ما در این سیاست جلوتر است و به‌نظر من در این قضیه می‌تواند کمک ایران باشد.
جعفری‌طهرانی افزود: عربستان چند سالی است که طرح جامعی در زمینه فولاد و تعیین قیمت آهن تدوین کرده و تولید ۳۰‌میلیون‌ تن فولاد در سال‌های‌۲۰۳۰ تا ۲۰۳۵ را هدف قرار داده‌است، شرکت فولادساز دولتی عربستان «حدید» است و این شرکت زیرمجموعه شرکت سابیک است که شرکت مادرتخصصی است که تمام پروژه‌های زیربنایی کشور را اجرا می‌کند و سرمایه‌گذاری بزرگی در شرکت‌های آفریقایی انجام داده ‌است. جعفری طهرانی گفت: عربستان در طول ۱۰سال‌گذشته و برای رسیدن به این رقم تولید فولاد پیش‌بینی لازم برای تامین خوراک از منابع خارجی نزدیک انجام داده‌است. باید توجه داشته باشیم که عربستان‌سعودی به‌طور کل با مشکل ذخیره سنگ‌آهن مواجه است.
تولید داخلی سنگ‌آهن عربستان

عربستان‌سعودی دارای ذخایر متوسط سنگ‌آهن است. هرچند ذخایر قطعی سنگ‌آهن عربستان چیزی کمتر از ۴۰۰‌میلیون ‌تن بوده‌است؛ ولی با استخراج‌های جدید پیش‌بینی می‌شود که این ذخایر حداقل به دو‌برابر افزایش یابد. لازم به ذکر است که عیار متوسط معادن سنگ‌آهن عربستان زیر ۴۰‌درصد است که با عیار متوسط معادن سنگ‌آهن ایران که بین ۵۰ تا ۵۵‌درصد است فاصله زیادی دارد.
بزرگ‌ترین معدن سنگ‌آهن عربستان در منطقه وادی سواوین (Wadi Sawawin) قرار دارد که در سال‌۱۹۵۳ میلادی یعنی ۷۰سال‌پیش کشف شد. این ذخیره در ۶۰‌کیلومتری خلیج عقبه در دریای سرخ و ۱۲۵‌کیلومتری جنوب‌غرب شهر تبوک قرار دارد و ذخیره قطعی آن ۲۴۸‌میلیون‌تن سنگ‌آهن با عیار ۸/ ۳۹‌درصد آهن است.
هم‌اکنون مطالعات امکان‌سنجی Feasibility Study برای تاسیس کارخانه گندله‌سازی با ظرفیت تولید ۴/ ۵‌میلیون‌تن در سال ‌در جریان است و ذخیره این معدن جوابگوی حداقل ۲۰سال ‌خوراک این کارخانه خواهد بود.
در منطقه وادی سواوین اخیرا یک معدن سنگ‌آهن جدید با عیار ۲/ ۳۹‌درصد با ذخیره قطعی ۱۳۴‌میلیون‌تن کشف ‌شده‌است که شرکت قدیمی انگلیسی لاندن‌ماینینگ (London Mining) ولی با نام و مالکیت جدید سعودی کار استخراج از آن را به عهده دارد.
قرار است در کنار این معدن، فاز دوم کارخانه گندله‌سازی با ظرفیت مشابه ۴/ ۵‌میلیون‌تن در سال‌تاسیس شود. به‌این‌ترتیب با اجرای دو فاز فوق ظرفیت گندله‌سازی عربستان ۸/ ۱۰‌میلیون‌تن افزایش خواهد یافت. گندله به‌عنوان خوراک اصلی کارخانه‌های فولاد‌سازی عربستان نقش مهمی در افزایش تولید فولاد این کشور خواهد داشت. هرچند به علت عیار پایین سنگ‌آهن معادن فوق هزینه سرمایه‌گذاری کل این پروژه‌ها از فاز صفر تا فاز راه‌اندازی کارخانه‌های گندله‌سازی نزدیک به ۹/ ۱‌میلیارد دلار برآورد شده است!

تولید سنگ‌آهن آفریقایی توسط عربستان

تانزانیا بازار سنگ‌آهن عربستان را هدف قرار داده‌است. بیش از ۱۰ سال‌ است که نگاه‌های کشور‌های آفریقایی سنگ‌آهن‌خیز، از نیجریه گرفته تا تانزانیا، کنیا و بالاخره موریتانی به عربستان معطوف شده ‌است. خود عربستان هم نگاه مثبتی به بازار آفریقا به‌ویژه موریتانی دارد و سعی کرده است از این بازار خوب و نزدیک و ارزان بهره‌مند شود.
خود اینجانب نیز در سفر خود در سال‌۱۳۹۳ به معادن سنگ‌آهن کنیا و تانزانیا خیلی علاقه‌مند به ادامه بازدید معادن سنگ‌آهن عربستان در موریتانی بودم ولی سایه سنگین بیماری ابولا که به غرب‌آفریقا سایه افکنده بود مانع سفر اینجانب به آن منطقه شد.
در این راستا شرکت مادرتخصصی سابیک عربستان در سال‌۲۰۱۳ میلادی یک قرار داد همکاری با شرکت صنعتی و معدنی موریتانی جهت بهره‌برداری از معادن اتومای Atomai امضا کرد. موقعیت معادن اتومای در شمال موریتانی با ذخیره قطعی بالغ بر ۵۰۰‌میلیون‌تن است. ذخیره احتمالی این معادن با اکتشافات جدید که با سرمایه‌گذاری عربستان صورت‌گرفته است از یک‌میلیارد‌تن فراتر می‌رود. عملیات استخراج و باطله‌برداری این معادن در سپتامبر ۲۰۱۳ آغاز شده است.
عیار آهن این معادن بالای ۶۰‌درصد است و می‌تواند به‌راحتی کمبود عیار سنگ‌آهن تولید داخلی عربستان را جبران کند. معادن سنگ‌آهن موریتانی عربستان قرار بود از سال‌۲۰۲۰ میلادی با ظرفیت تولید سالانه ۷ الی ۱۰‌میلیون‌تن سنگ‌آهن پر عیار وارد مدار تولید شوند ولی شیوع بیماری کرونا به‌ویژه در آفریقای‌غربی مانع این اقدام شد و این معادن در سال‌۲۰۲۵ میلادی به تولید کامل می‌رسند.

واردات سنگ‌آهن عربستان

عربستان‌سعودی سالانه نزدیک به ۱۴‌میلیون ‌تن سنگ‌آهن وارد می‌کند که فقط ۸‌میلیون ‌تن آن به‌تنهایی توسط شرکت دولتی حدید وارد می‌‌شود. دو کشور اصلی تامین‌کننده سنگ‌آهن عربستان، برزیل و سوئد هستند. واله Vale برزیل دارای بزرگ‌ترین معادن سنگ‌آهن رو باز جهان و شرکت سنگ‌آهن سوئدی مالک بزرگ‌ترین معدن سنگ‌آهن زیرزمینی جهان به‌نام معدن کیرونا Kiruna تامین‌کننده اصلی سنگ‌آهن وارداتی عربستان با عیار بالای ۶۱‌درصد هستند. این سرمایه‌گذاری‌های کلانی که عربستان‌سعودی در بخش معدن و صنایع معدنی خود انجام می‌دهد، می‌‌‌‌‌‌تواند در صورت سرمایه‌گذاری در ایران در جهت توسعه صنایع معدنی کشور کمک شایانی کند.

او اضافه کرد: عربستان‌سعودی الان یک کشور مصرف‌کننده و واردکننده فولاد هم است و ما با حسن روابط تجاری می‌توانیم صادرات فولاد به کشور عربستان داشته باشیم. نکته‌‌‌‌‌‌ای که در مورد روابط تجاری با عربستان وجود دارد این است که شاید روابط سیاسی ما با عربستان حدود ۷ سال ‌قطع بود، اما روابط تجاری از زمان اوایل دولت نهم قطع شد و ما حدود ۱۸ سال‌است که رابطه تجاری گسترده‌ای با این کشور نداریم. من تا دولت هشتم صادرات قابل‌توجهی از سنگ‌آهن هماتیت به‌کارخانه سیمان دمام در استان شرقی عربستان داشتم. همچنین صادرات سیمان‌سفید به پیمانکاران سعودی، صادرات سنگ گچ و نیز سنگ پرلیت به شرکت آمریکایی USG که تولیدکننده پنل‌های کاذب گچی در دمام بود، از ایران داشته‌ام. الان چندین سال‌است که تولید سنگ پرلیت از ایران توسعه‌یافته اما حدود ۲۰سال‌پیش تولید این سنگ قابل‌توجه نبود، در نتیجه ما خوراک موردنیاز را از کشورهایی چون ترکیه هم تامین می‌کردیم و از طریق ایران به عربستان صادر می‌کردیم.

جعفری‌طهرانی گفت: در کنار این موضوع همیشه اعتقاد داشته‌ام ما در صورتی می‌توانیم به کشوری مانند عربستان کالاهای معدنی صادر کنیم که ‌‌‌‌‌‌پروژه‌‌‌‌‌‌ای در آن کشور بگیریم، در نتیجه این امر و در دولت هشتم با کمک حضور چند پیمانکار بزرگ ایران توانستیم پروژه‌‌‌‌‌‌ای با همکاری و اسپانسری یک شرکت پیمانکار ساختمانی سعودی در منطقه جوبیل عربستان که بزرگ‌ترین منطقه‌‌‌‌‌‌ صنعتی و نفتی عربستان در کنار خلیج‌فارس است، داشته باشیم. عربستان‌سعودی دو منطقه بسیار بزرگ حیاتی، صنعتی و نفتی دارد. یکی در کنار خلیج‌فارس است در منطقه جوبیل و دیگری در کنار بحر احمر (دریای سرخ) است به‌نام منطقه یامبو که هر دو این مناطق زیرنظر کمیسیون سلطنتی Royal Commission عربستان اداره می‌شوند. کمیسیون سلطنتی بالاترین مقام تصمیم‌گیری است که زیرنظر مستقیم پادشاه است و تصمیمات کلان کشور را می‌گیرد. همانطور که گفتم، ما با حضور پیمانکار سعودی یک پروژه پیمانکاری صنعتی/ نفتی گرفته بودیم. طبیعتا در صورت فعال‌شدن این پروژه امکان صادرات کلیه مواد معدنی برای برای تامین خوراک این پروژه وجود داشت.
او با اشاره به اینکه با شروع دولت نهم و قطع روابط اقتصادی ایران و عربستان این پروژه کنسل شد، گفت: در نتیجه این امر ما نتوانستیم ادامه دهیم. طبیعتا حسن روابط سیاسی سبب خواهد شد ما با نیروهای متخصص ایرانی به صادرات خدمات فنی و تخصصی و گرفتن پروژه و... اقدام کنیم. به‌نظر من صادرات نیروی متخصص مهم است و در چند سال‌گذشته با اینکه روابط سیاسی و اقتصادی بین ایران و عربستان وجود نداشت، اما مشاهدات من از شبکه لینکدین و... حاکی از آن بود که حدود ۵۰-۶۰ نفر از افرادی که در زمینه فولاد و معدن ایران فعال بودند و در لیست تماس‌های اینجانب حضور دارند، جذب شرکت‌های معدنی و صنعتی عربستان‌سعودی شدند و این نشان می‌دهد جذب نیروی انسانی متخصص در صورتی‌که در داخل کشور نیروی کار موردنظر به‌درستی جذب نشود، می‌‌‌‌‌‌تواند در جهت صادرات خدمات فنی و مهندسی اقدام مثبتی باشد، چراکه درآمد و ارزی که نیروی متخصص دریافت می‌کند، غیرمستقیم به کشور برمی‌گردد و این موضوع نشان می‌دهد ایران می‌تواند در جهت تامین سرمایه نیروی انسانی در عربستان مثمرثمر باشد.